Tốn tiền tỷ học công nghệ đến cả công việc nhân viên nhà hàng cũng không xin được: Hiện thực tàn khốc khiến vô số sinh viên Gen Z mới tốt nghiệp khóc thét

Giấc mơ vỡ tan

Theo tờ New York Times (NYT), viễn cảnh lương khởi điểm hơn 100.000 USD (hơn 2 tỷ đồng), thưởng ký hợp đồng 15.000 USD (hơn 393 triệu đồng) và cổ phiếu giá trị đã biến khoa học máy tính thành ngành học đáng mơ ước. "Thông thường, mức lương khởi điểm của họ là hơn 100.000 USD", Brad Smith, một giám đốc điều hành cấp cao của Microsoft, đã phát biểu vào năm 2012.

Thế nhưng, hiện thực năm 2025 lại tàn nhẫn hơn nhiều. Với tấm bằng công nghệ trị giá từ 150.000 đến 300.000 USD (từ 3 tỷ đến hơn 7 tỷ đồng) học phí và sinh hoạt phí, nhiều sinh viên tốt nghiệp ngành này lại phải sống cùng cha mẹ, ngập trong nợ vay và mòn mỏi gửi hàng nghìn đơn xin việc mà chỉ nhận lại sự im lặng.

Câu chuyện của Manasi Mishra và Zach Taylor là minh chứng rõ nét cho sự đổ vỡ này. Mishra, tốt nghiệp Đại học Purdue danh tiếng, đã phải vật lộn tìm việc suốt một năm. Cô chua chát chia sẻ trên TikTok rằng công ty duy nhất gọi cô đi phỏng vấn lại là chuỗi nhà hàng Chipotle.

Gen Z tốt nghiệp năm 2025 được cho là bị ảnh hưởng nặng nề nhất vì nhiều trường đại học mới bắt đầu đào tạo sinh viên về các công cụ lập trình AI (Ảnh minh hoạ)

"Họ ru ngủ chúng tôi bằng những lời lẽ sáo rỗng như chỉ cần học lập trình, làm việc chăm chỉ và lấy bằng khoa học máy tính, bạn có thể nhận được mức lương khởi điểm lên đến sáu con số", cô Mishra, 21 tuổi, nhớ lại.

Trong khi đó, Zach Taylor, sau khi tốt nghiệp ngành khoa học máy tính tại Đại học Bang Oregon, đã nộp 5.762 hồ sơ nhưng chỉ nhận được 13 cuộc phỏng vấn. Đau lòng hơn, khi nộp đơn vào McDonald's để trang trải chi phí, anh bị từ chối với lý do "thiếu kinh nghiệm".

Bị AI nuốt chửng giữa thị trường bão hòa

Sự trớ trêu nằm ở chỗ, trong khi số lượng sinh viên chuyên ngành khoa học máy tính tại Mỹ năm 2024 đã tăng gấp đôi so với năm 2014, lên hơn 170.000 người (theo Hiệp hội nghiên cứu máy tính - CRA), thì tỷ lệ thất nghiệp của họ lại thuộc hàng cao nhất. Dữ liệu từ Cục dự trữ liên bang Mỹ (FED) chi nhánh New York cho thấy tỷ lệ thất nghiệp của cử nhân khoa học máy tính và kỹ thuật máy tính lần lượt là 6,1% và 7,5%, cao gấp đôi so với một số ngành xã hội.

"Tôi rất lo ngại", Jeff Forbes, cựu giám đốc chương trình giáo dục khoa học máy tính tại Quỹ Khoa học Quốc gia, cho biết. "Sinh viên khoa học máy tính tốt nghiệp ba hoặc bốn năm trước đã từng từ chối lời mời làm việc từ các công ty hàng đầu, và giờ đây chính những sinh viên đó sẽ phải vật lộn để xin được việc làm từ bất kỳ ai".

Nguyên nhân chính đến từ sự trỗi dậy của Trí tuệ nhân tạo (AI). Các công cụ lập trình AI như GitHub Copilot hay CodeRabbit đang dần thay thế các vị trí kỹ sư phần mềm cấp thấp. Matthew Martin, nhà kinh tế học tại Oxford Economics, nhận định: "Những vị trí có khả năng bị tự động hóa cao nhất chính là các vị trí cấp đầu vào mà sinh viên mới ra trường đang tìm kiếm".

(Ảnh minh hoạ)

Thêm vào đó, làn sóng sa thải hàng loạt tại Amazon, Meta, Intel, Microsoft… đã khiến thị trường lao động công nghệ trở nên bão hòa và chật chội hơn bao giờ hết.

Cảm giác bị phản bội và vòng lặp tuyệt vọng

Nhiều sinh viên cảm thấy bị chính ngành công nghệ "phản bội". Họ theo đuổi ngành học vì lời hứa của các tỷ phú, để rồi giờ đây lại bị chính các công ty đó dùng AI để sàng lọc và loại bỏ hồ sơ trong vài giây.

"Một số công ty đang sử dụng AI để sàng lọc ứng viên và loại bỏ yếu tố con người. Thật khó để duy trì động lực khi bạn cảm thấy như một thuật toán quyết định liệu bạn có được trả lương hay không", cô Roller, một sinh viên tốt nghiệp ngành khoa học dữ liệu, chia sẻ sau khi email xin việc bị từ chối chỉ sau 3 phút.

Tình hình này tạo ra một "vòng lặp diệt vong": người tìm việc dùng AI để tùy chỉnh hồ sơ và ứng tuyển hàng loạt, còn nhà tuyển dụng dùng AI để lọc bỏ hàng loạt hồ sơ.

"Thật khó để tìm thấy động lực để tiếp tục nộp đơn", anh Taylor nói sau khi bị McDonald’s từ chối.

(Ảnh minh hoạ)

Các chuyên gia cũng đưa ra những dự báo đáng lo ngại. Dario Amodei, CEO của Anthropic, cảnh báo AI có thể xóa sổ một nửa số công việc cấp nhập môn trong 1-5 năm tới. Tương tự, Goldman Sachs dự báo AI có thể thay thế 6-7% lực lượng lao động Mỹ trong thập kỷ tới. Ngay cả các bootcamp lập trình như Codesmith cũng chứng kiến tỷ lệ học viên tìm được việc giảm từ 83% (năm 2021) xuống còn 37% (năm 2023).

Theo Giám đốc điều hành của CRA, Tracy Camp, thế hệ tốt nghiệp năm 2025 có thể bị ảnh hưởng nặng nề nhất vì nhiều trường đại học mới bắt đầu đưa các công cụ lập trình AI vào giảng dạy, những kỹ năng mà thị trường đang đòi hỏi.

Đối mặt với thực tế, nhiều sinh viên buộc phải rẽ hướng sang các lĩnh vực ít bị AI ảnh hưởng hơn như marketing công nghệ, quản lý sản phẩm hay phân tích dữ liệu. Các tập đoàn lớn như Microsoft cũng đã tuyên bố chi 4 tỷ USD cho đào tạo AI, nhưng quá trình này cần thời gian để phát huy hiệu quả.

Câu chuyện của thế hệ cử nhân công nghệ Mỹ 2025 là một lời nhắc nhở khắc nghiệt: không có ngành nghề nào là "tấm vé bảo đảm" mãi mãi. Trong thời đại biến động, kiến thức chuyên môn phải đi đôi với khả năng thích ứng, và những kỳ vọng "mặc định thành công" đã trở nên lỗi thời.