Nữ NSND hát ở Hội nghị Paris, được Bác Hồ khen ngợi

NSND Thanh Huyền tên thật là Trương Thị Thanh Huyền, sinh năm 1942 tại Hà Nội, trong một gia đình có truyền thống nghệ thuật và giàu lòng yêu nước, tri thức, với mẹ là một nghệ sĩ, ông nội là một nhà nho.

Từ nhỏ, NSND Thanh Huyền đã lớn lên trong những làn điệu dân ca, hát văn cổ truyền dân tộc, thấm đẫm văn hóa làng quê Bắc Bộ và bộc lộ thiên phú ca hát. Được mẹ dạy hát từ nhỏ nên tới độ tuổi thiếu niên, NSND Thanh Huyền đã nắm vững được các kỹ thuật hát cổ truyền, thuộc nhiều làn điệu dân ca. Bà còn được đào tạo khi sinh hoạt tại Đội Thiếu nhi thành phố Ấu Trĩ Viên (thành Hà Nội), được phát triển năng khiếu thiên phú.

Nhờ đó, ở độ tuổi thiếu niên, NSND Thanh Huyền đã nắm vững được các kĩ thuật hát của những làn điệu dân ca cổ truyền và hoạt động văn nghệ tích cực. Nhờ đó, bà sớm đoạt nhiều giải cao trong các cuộc thi ca hát thiếu nhi.

Nhan sắc NSND Thanh Huyền khi còn trẻ.

Trong cuộc đời NSND Thanh Huyền có nhiều dấu ấn đáng nhớ gắn liền với lịch sử. Dấu ấn đầu tiên vào mùa thu năm 1957, khi bà được chọn hát cho Bác Hồ nghe nhân dịp Bác đến dự Tết Trung thu ở Ấu Trĩ Viên và được Bác khen ngợi. Những năm sau này, NSND Thanh Huyền nhiều lần được hát cho Bác nghe trong các sự kiện quan trọng. Trong những năm cuối đời, Bác đã trao tặng cho NSND Thanh Huyền chiếc Huy hiệu Bác Hồ. Kỷ vật quý giá này không phải ca sĩ nào cũng có được.

Không những vậy, NSND Thanh Huyền còn vinh dự được cử đi hát ở nước ngoài nhiều lần, như một nghi thức ngoại giao và quảng bá văn hóa dân tộc. Bà thậm chí đã từng được hát tại Hội nghị Paris lịch sử và đi tới nhiều nước như Pháp, Algeria, Italia, Nga, Cuba, Trung Quốc… để trình diễn. Và đi đến đâu, NSND Thanh Huyền cũng khiến mọi người phải trầm trồ trước giọng hát lanh lảnh, độc đáo của mình.

Tốp ca nữ của NSND Thanh Huyền ở Đoàn Ca múa nhân dân Trung ương được nhà báo Nguyễn Hữu Chỉnh đặt tên là: "Tên lửa tầm xa", do luôn được đi lưu diễn ở nước ngoài để phục vụ công tác ngoại giao của đất nước. Tiếng hát của cô đã sớm được bước ra quốc tế. Bà cũng là nữ ca sĩ đơn ca đầu tiên được phong tặng danh hiệu nghệ sĩ nhân dân vào năm 1984 (trong đợt phong tặng thứ nhất).

Thời điểm đó, chỉ có 4 nghệ sĩ trong lĩnh vực âm nhạc được phong tặng danh hiệu là Đặng Thái Sơn (nghệ sĩ piano), Quốc Hương (nam ca sĩ nhạc cách mạng), Châu Loan (nghệ sĩ ngâm thơ). Khi ấy, danh hiệu nghệ sĩ nhân dân còn mới mẻ, nên chỉ những nghệ sĩ có tầm ảnh hưởng, tài năng và cống hiến to lớn mới được phong tặng.

Điều đó cho thấy, tiếng hát Thanh Huyền vốn đã trở thành báu vật của đất nước để "khoe" với bạn bè quốc tế, và bản thân cô cũng là một chứng nhân lịch sử, khi hiện diện ở nhiều sự kiện quan trọng. Muốn biết dân ca Việt Nam thế nào, tiếng hát người Việt ra sao, cứ nhìn vào Thanh Huyền là thấy.

NSND Thanh Huyền không thuộc loại giọng hiếm. Chất giọng light lirico soprano thuần kim của bà phổ biến ở hầu khắp giọng nữ tại Việt Nam. Nhưng bà lại sở hữu âm sắc giọng đẹp và vang bẩm sinh, nên nghe rất lộng lẫy, hấp dẫn.

Chất giọng này giúp NSND Thanh Huyền đạt tới đủ 4 yếu tố của dân ca Việt Nam và thanh nhạc phương Tây là vang, rền, nền, nảy. Bà hát to thì vang lộng khắp bốn phương, hát nhỏ lại mềm mại, êm ái và ngọt như tiếng ru hời.

Trong đó, có nhiều kĩ thuật khó như đổ hột, luyến láy, ngâm. Toàn bộ các kĩ thuật này đều là bà tự học và tự cảm nhận bằng khả năng cảm nhạc của mình. Bà biết hát văn, quan họ, ca Huế… Sau vài năm học tại Nhạc viện, NSND Thanh Huyền nhanh chóng tiếp thu được các kĩ thuật thanh nhạc cổ điển Tây phương như cộng minh, legato, sử dụng vị trí âm thanh, head voice… Bằng cảm nhận tinh tế và tư duy âm nhạc vượt trội của mình, NSND Thanh Huyền đã là một trong những người đầu tiên kết hợp nhuần nhuyễn giữa lối hát cổ truyền dân tộc (hát khép tiếng) với lối hát Tây phương (hát mở tiếng).

Từ đó, bà áp dụng vào ca hát để tạo nên một luồng gió mới cho dân ca Việt Nam. Nói cách khác, kể từ khi NSND Thanh Huyền xuất hiện, dân ca Việt Nam đã được khoác một lớp áo mới, vẫn đậm hồn dân tộc nhưng lại đầy tính học thuật, cao cấp và sang trọng, tiệm cận thế giới hơn cả.

Bằng sự tinh tế trong cảm nhận, xử lí của mình, NSND Thanh Huyền đã thổi hồn dân ca vào nhạc cách mạng, tạo nên những ca khúc cách mạng gần gũi, đậm tính dân tộc. Đây chính là đóng góp lớn của bà với nền nhạc cách mạng Việt Nam. Nghe NSND Thanh Huyền hát nhạc cách mạng, công chúng luôn cảm thấy thân thương, xúc động như được nghe tiếng ru, hơi thở từ thưở ấu thơ. Từ đó mà thêm yêu quê hương, đất nước hơn. Lối hát này ảnh hưởng tới hầu khắp các thế hệ ca sĩ hát dân ca sau này và tác động mạnh tới dòng nhạc quan họ Việt Nam.

Ở tuổi 83, bà vẫn khỏe mạnh, minh mẫn.

Ở tuổi 83, NSND Thanh Huyền vẫn rất minh mẫn và khỏe mạnh. Bà có thể giữ được giọng hát vang, đẹp như thời còn trẻ, điều này cho thấy sức khỏe của bà rất tốt. Sau khi người chồng là đạo diễn, NSND Thanh An qua đời, bà sống lặng lẽ và ít xuất hiện trước công chúng hơn. Bà dành thời gian chăm sóc khu vườn cây cảnh mà chồng để lại, như một cách để nguôi ngoai nỗi nhớ. Cuộc sống của bà đầy đủ, không quá dư dả nhưng cũng không gặp khó khăn. NSND Thanh Huyền có hai người con, một trai một gái. Con gái bà cũng nối nghiệp mẹ và theo con đường ca hát. NSND Thanh Huyền được xem là một trong những nghệ sĩ gạo cội, có đóng góp to lớn cho nền âm nhạc cách mạng Việt Nam. Cuộc sống tuổi xế chiều của bà là sự bình yên, lặng lẽ sau một đời cống hiến hết mình cho nghệ thuật.