“Nàng tiên cá” cực kỳ quý hiếm của Việt Nam: Nằm trong Sách Đỏ thế giới, được bảo vệ nghiêm ngặt, số lượng chỉ còn vài chục cá thể

Loài thú biển hiền lành chuyên ăn chay

Dugong (tên khoa học Dugong dugon), hay còn gọi là cá Cúi, là loài thú biển lớn quý hiếm, được cả Sách Đỏ Việt Nam và Sách Đỏ của Liên minh Bảo tồn Thiên nhiên Quốc tế (IUCN) đưa vào danh sách các loài có nguy cơ tuyệt chủng cao.

Dugong hay còn gọi là cá Cúi, là loài thú biển lớn quý hiếm của Việt Nam

Với thân hình mập tròn, dài từ 2,5 đến 3 mét và nặng khoảng 250–400 kg, Dugong có vẻ ngoài đặc trưng với chiếc mõm cong xuống giúp chúng dễ dàng gặm cỏ biển. Khác với các loài thú biển khác như cá voi hay cá heo, Dugong là loài hoàn toàn ăn chay. Thức ăn duy nhất của chúng là các thảm cỏ biển, hệ thực vật đóng vai trò cực kỳ quan trọng đối với môi trường biển. Một cá thể trưởng thành có thể tiêu thụ một lượng cỏ biển bằng 10% trọng lượng cơ thể mỗi ngày.

Tuy nhiên, đặc tính sinh sản chậm chính là một trong những điểm yếu lớn nhất của loài. Một con Dugong cái mang thai tới 13–14 tháng và chỉ sinh một con non. Khoảng cách giữa các lần sinh kéo dài từ 3 đến 7 năm. Dù có tuổi thọ cao, lên đến 60–70 năm, tốc độ sinh sản chậm khiến quần thể của chúng rất khó phục hồi khi bị suy giảm.

Dần biến mất trên vùng biển quê hương

Trong quá khứ, Dugong từng phân bố rộng rãi dọc các vùng ven biển Việt Nam, từ Quảng Ninh, Đà Nẵng, Khánh Hòa đến tận Cà Mau. Nhưng hiện nay, dấu vết của "nàng tiên cá" đã gần như biến mất. Các nghiên cứu chỉ còn ghi nhận sự hiện diện rải rác của một quần thể vô cùng nhỏ tại vùng biển Phú Quốc và Côn Đảo.

Các nhà khoa học ước tính, số lượng Dugong ở Việt Nam chỉ còn lại vài chục cá thể, một con số quá mong manh để đảm bảo sự tồn tại lâu dài của loài.

Nguyên nhân chính dẫn đến sự sụt giảm nghiêm trọng này là sự suy thoái môi trường sống. Các thảm cỏ biển, vốn là bữa ăn duy nhất của Dugong, đang bị thu hẹp nhanh chóng do các hoạt động nuôi trồng thủy sản, khai thác ven bờ, xây dựng và ô nhiễm môi trường. Bên cạnh đó, tình trạng Dugong vô tình mắc vào lưới và các ngư cụ đánh bắt hải sản cũng là mối đe dọa trực tiếp, dẫn đến nhiều cái chết đáng tiếc. Trong lịch sử, chúng còn bị săn bắt để lấy thịt, dầu và răng, góp phần đẩy loài đến bờ vực cạn kiệt.

Lời kêu gọi bảo vệ khẩn cấp

Hiện tại, Dugong được xếp ở mức “Cực kỳ nguy cấp” (CR) trong Sách Đỏ Việt Nam. Trên phạm vi toàn cầu, Sách Đỏ IUCN xếp loài này ở mức “Nguy cấp” (VU). Dugong cũng thuộc Phụ lục I của Công ước CITES, nghiêm cấm hoàn toàn mọi hoạt động buôn bán quốc tế.

Không chỉ mang giá trị sinh học, Dugong còn được xem là một "kỹ sư hệ sinh thái". Hoạt động ăn cỏ biển của chúng giúp duy trì sự phát triển khỏe mạnh của các thảm cỏ, qua đó bảo vệ hệ sinh thái ven bờ, nơi nuôi dưỡng rất nhiều loài hải sản quan trọng khác.

Việc bảo vệ Dugong không chỉ là trách nhiệm của các nhà khoa học hay tổ chức bảo tồn, mà cần sự chung tay của cả cộng đồng, từ ngư dân ven biển, chính quyền địa phương cho đến khách du lịch.

Nếu không có những hành động quyết liệt và kịp thời, "nàng tiên cá" của biển Việt Nam có thể sẽ chỉ còn lại trong huyền thoại. Bảo vệ Dugong chính là bảo vệ một phần linh hồn của đại dương và giữ gìn sự cân bằng sinh thái cho các thế hệ tương lai.